Ο μύθος των «αμερικανικών πραξικοπημάτων» στην Ουκρανία (1): Η Πορτοκαλί Επανάσταση του 2004

Του Massimo Introvigne*

Ένα από τα πιο δημοφιλή επιχειρήματα της ρωσικής προπαγάνδας, το οποίο δυστυχώς καταπίνουν αρκετοί αφελείς Δυτικοί, είναι ότι όλα όσα συνέβησαν στην Ουκρανία από το 2014, συμπεριλαμβανομένης της εισβολής του 2022, οφείλονται στα «πραξικοπήματα» του 2004 και του 2014, στα οποία οι Ηνωμένες Πολιτείες υποτίθεται πως ενορχήστρωσαν, δύο φορές, την εκδίωξη του προέδρου Βίκτορ Γιανουκόβιτς, που ήταν νόμιμα εκλεγμένος.

Αυτό το επιχείρημα είναι ψευδές. Πρόκειται να το εξετάσω λεπτομερώς σε μια σειρά τεσσάρων άρθρων, τα οποία επίσης θα συζητήσουν ορισμένους σχετικούς μύθους.

Στην πραγματικότητα, οι ισχυρισμοί ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες οργάνωσαν «πραξικοπήματα» στην Ουκρανία αρχίζουν από την πρώτη εξέγερση του Μαϊντάν του 2004. Οι εξεγέρσεις του 2004 και του 2014 είναι διαφορετικές, αν και αμφότερες στράφηκαν εναντίον του ίδιου φιλορώσου πολιτικού, του Γιανουκόβιτς. Για να διακρίνουμε τις δύο εξεγέρσεις του Μαϊντάν, η δεύτερη γενικά ονομάζεται Euromaidan και η πρώτη Πορτοκαλί Επανάσταση.

Στις 21 Νοεμβρίου 2004, ο δεύτερος γύρος των προεδρικών εκλογών της Ουκρανίας έφερε αντιμέτωπους τον πρωθυπουργό Βίκτορ Γιανουκόβιτς και τον ηγέτη της αντιπολίτευσης Βίκτορ Γιουστσένκο. Ο Γιανουκόβιτς είχε τη φήμη του φιλορώσου, και σίγουρα η Ρωσία προτιμούσε τη νίκη του, αν και η Ρωσία δεν ήταν το μόνο πρόβλημα στην εκλογική εκστρατεία. Αφού τα περισσότερα μέσα ενημέρωσης είχαν αρχίσει να σχολιάζουν την νίκη του Γιουστσένκο με βάση τα exit polls και τις προβλέψεις, παραδόξως η Κεντρική Εκλογική Επιτροπή ανακοίνωσε ότι ο Γιανουκόβιτς κέρδισε. Ο Πούτιν αμέσως συνεχάρη τον Γιανουκόβιτς για την εκλογή του.

Κατόπιν αιτήματος της Ουκρανικής Κυβέρνησης, της οποίας πρωθυπουργός ήταν ο Γιανουκόβιτς, ο ΟΑΣΕ (Οργανισμός για την Ασφάλεια και τη Συνεργασία στην Ευρώπη) έστειλε περισσότερους από 500 παρατηρητές για τον έλεγχο των εκλογών. Εργάστηκα ο ίδιος στον ΟΑΣΕ και θεωρώ γελοία κάθε προσπάθεια προβολής του ως μαριονέτας των Ηνωμένων Πολιτειών. Η Ρωσία, η Λευκορωσία και οι φιλορωσικές δημοκρατίες της Κεντρικής Ασίας είναι όλες χώρες-μέτοχοι του ΟΑΣΕ, και οι παρατηρητές του 2004 προέρχονταν από 46 διαφορετικές χώρες.

Οι παρατηρητές του ΟΑΣΕ αρνήθηκαν να πιστοποιήσουν την ακεραιότητα των επαναληπτικών εκλογών της 21ης Νοεμβρίου και κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι υπήρξε μαζική εκλογική νοθεία. Για παράδειγμα, σε μια από τις περιοχές του Ντονμπάς που υποστηρίζουν τον Γιανουκόβιτς, το ποσοστό συμμετοχής ανερχόταν στο 127%. Μια προσέλευση ψηφοφόρων που αγγίζει το 100% είναι ούτως ή άλλως ύποπτη σε όλες τις χώρες, αλλά το 127% συνιστά παγκόσμιο ρεκόρ και καταφανή απόδειξη νοθείας.
Διαμαρτυρόμενοι για τις εκλογικές νοθείες, πολλοί Ουκρανοί βγήκαν στους δρόμους σε αυτό που ονομάστηκε Πορτοκαλί Επανάσταση. Βέβαια, επίσης λόγω αυτών των διαμαρτυριών, το Ουκρανικό Κοινοβούλιο εξέδωσε την 1η Δεκεμβρίου ψήφισμα κατά του Γιανουκόβιτς.
Η αντιπολίτευση είχε επίσης υποβάλει σχετικό αίτημα στο Ανώτατο Δικαστήριο, το οποίο στις 3 Δεκεμβρίου έκρινε ότι υπήρχαν χειροπιαστές αποδείξεις για εκλογική νοθεία, αλλά δήλωσε ότι δεν ήταν σε θέση να ανακηρύξει τον Γιουστσένκο νικητή. Αντιθέτως, το Ανώτατο Δικαστήριο διέταξε επανάληψη του δεύτερου γύρου των εκλογών, καλώντας εκ νέου παρατηρητές του ΟΑΣΕ. Η νέα δεύτερη εκλογική διαδικασία διεξήχθη στις 26 Δεκεμβρίου. Πιστοποιήθηκε από τον ΟΑΣΕ ως ακέραιη και έδωσε στον Γιουστσένκο το 51,99% των ψήφων και το 44,20% στον Γιανουκόβιτς. Τα αποτελέσματα ήταν παρόμοια με τις προβλέψεις των μέσων ενημέρωσης στις 21 Νοεμβρίου.
Ο Γιανουκόβιτς ισχυρίστηκε ότι αυτές οι προβλέψεις οφείλονταν σε προκατάληψη των μέσων ενημέρωσης εναντίον του. Αυτό είναι πιθανό, όμως ο ΟΑΣΕ δεν βασίστηκε στην ασυμφωνία μεταξύ των προβλέψεων των μέσων ενημέρωσης και των αποτελεσμάτων για να κηρύξει νοθευμένες τις εκλογές της 21ης Νοεμβρίου. Βασίστηκε σε αυτό που είχαν διαπιστώσει οι δικοί του παρατηρητές.

Υπήρξε ένα πρώτο πραξικόπημα κατά του Γιανουκόβιτς το 2004; Σε καμία περίπτωση. Όπως θα συνέβαινε στις Ηνωμένες Πολιτείες και στις περισσότερες άλλες δημοκρατικές χώρες, το Ανώτατο Δικαστήριο της Ουκρανίας είχε την εξουσία να αποφανθεί για την εγκυρότητα των εκλογών και αποφάσισε ότι ο δεύτερος γύρος έπρεπε να επαναληφθεί λόγω των καλπονοθειών που διαπράχθηκαν στις 21 Νοεμβρίου.
Οργανώθηκε η Πορτοκαλί Επανάσταση από τις Ηνωμένες Πολιτείες; Η απάντηση είναι όχι. Οι διαμαρτυρίες κατά της εκλογικής νοθείας υπήρξαν αυθόρμητες και εκτεταμένες. Το γεγονός ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες και η Ευρωπαϊκή Ένωση αρνήθηκαν να αναγνωρίσουν τον Γιανουκόβιτς ως τον εκλεγμένο Πρόεδρο μπορεί να ενθάρρυνε τους διαδηλωτές, ίσως ακόμη και το Κοινοβούλιο και το Ανώτατο Δικαστήριο, αλλά δεν δημιούργησε τις διαμαρτυρίες και τις αποφάσεις τους.
Επίσης, σπάνια αναφέρεται ο ρόλος της Ρωσίας στην υποστήριξη των διαδηλώσεων υπέρ του Γιανουκόβιτς στο Ντονμπάς και την Κριμαία, στα εκλογικά προπύργια του, όπου άρχισαν να ακούγονται φωνές υπέρ του αυτονομισμού. Υποστηρικτές του Γιανουκόβιτς από αυτές τις περιοχές μετέβησαν στο Κίεβο για να αντιταχθούν στην Πορτοκαλί Επανάσταση, αλλά γρήγορα επισκιάστηκαν από τους διαδηλωτές κατά του Γιανουκόβιτς, οι οποίοι εκτιμήθηκε ότι ήταν ένα εκατομμύριο.
Η Πορτοκαλί Επανάσταση στην Ουκρανία έχει μελετηθεί ως η χαρακτηριστική «έγχρωμη επανάσταση», παρά το γεγονός ότι είχαν προηγηθεί η Επανάσταση των Ρόδων στη Γεωργία το 2003 και προγενέστερα παρόμοια συμβάντα στη Σλοβακία και τη Σερβία. Τόσο η Ρωσία όσο και η Κίνα έχουν προβάλει τις «έγχρωμες επαναστάσεις» ως αμερικανικές συνωμοσίες με σκοπό την ανατροπή φιλικών προς αυτές κυβερνήσεων. Έχουν βρει υποστήριξη για την κριτική τους κατά των «εγχρώμων επαναστάσεων» σε βιβλία και άρθρα Δυτικών δημοσιογράφων. Η Ρωσία έχει επίσης επιχειρήσει να υιοθετήσει την ίδια στρατηγική. Οι διαμαρτυρίες στην Κριμαία και το Ντονμπάς το 2014, η λεγόμενη «Ρωσική Άνοιξη», στην οποία θα επανέλθουμε σε άλλο άρθρο αυτής της σειράς, έχουν αναφερθεί ως μια «αντί-έγχρωμη επανάσταση» που τροφοδοτήθηκε από τη Ρωσία.

Υπάρχουν αξιόλογες μελέτες πάνω στις έγχρωμες επαναστάσεις. Παρ’ ότι λαμβάνουν υπ’ όψιν τις ξένες επιρροές -τόσο από τη Δύση όσο και από τη Ρωσία (και την Κίνα, όταν ξέσπασαν έγχρωμες επαναστάσεις στην Κεντρική Ασία), οι μελέτες έχουν αναδείξει σε μεγάλο βαθμό τις έγχρωμες επαναστάσεις ως απορρέουσες από δημοκρατικές προσδοκίες που προδίδονταν από κυβερνήσεις που κυβερνούσαν μέσω της διαφθοράς και της εκλογικής απάτης. Πολύ λίγες επαναστάσεις στην ιστορία έλαβαν χώρα χωρίς την υποστήριξη κάποιων ξένων χωρών —και την εχθρότητα άλλων. Αυτό που χαρακτήρισε τις έγχρωμες επαναστάσεις δεν ήταν η αμερικανική υποστήριξη και η ρωσο-κινεζική εχθρότητα. Ήταν οι ρίζες τους σε μια συγκεκριμένη μεταψυχροπολεμική κατάσταση, σε χώρες όπου η Δημοκρατία υπήρξε υποσχεθείσα αλλά όχι υλοποιηθείσα.
Οι έγχρωμες επαναστάσεις έλαβαν χώρα τυπικά σε ημι-αυταρχικά και ταυτόχρονα ημι-δημοκρατικά συστήματα, τα οποία επέτρεψαν μια περιορισμένη αλλά πραγματική ανάπτυξη μιας ανεξάρτητης κοινότητας πολιτών, συμπεριλαμβανομένων ορισμένων ΜΚΟ και μιας συγκριτικά ελεύθερης Ακαδημίας και ενός συγκριτικά ελεύθερου Τύπου. Σαφώς υπήρξαν διαφορές μεταξύ των έγχρωμων επαναστάσεων σε διαφορετικές χώρες. Τυπικά, στην περίπτωση της Πορτοκαλί Επανάστασης του 2004, η κοινότητα των πολιτών των μεγάλων πόλεων βγήκε στους δρόμους για να διαμαρτυρηθεί κατά της νοθείας σε εκλογές που δεν είχαν διεξαχθεί σύμφωνα με τα δημοκρατικά πρότυπα. Η Δυτική στήριξη, σε συνδυασμό με τη Ρωσική εχθρότητα, προσέδωσε ώθηση στην ουκρανική έγχρωμη επανάσταση —όμως δεν τη δημιούργησε.

Πηγή

• Ο Massimo Introvigne (γεννηθείς στις 14 Ιουνίου 1955 στη Ρώμη) είναι Ιταλός κοινωνιολόγος των θρησκειών. Είναι ο ιδρυτής και διευθύνων σύμβουλος του Κέντρου Μελετών για τις Νέες Θρησκείες (CESNUR), ενός διεθνούς δικτύου μελετητών που μελετούν τα νέα θρησκευτικά κινήματα. Ο Introvigne είναι συγγραφέας περίπου 70 βιβλίων και περισσότερων από 100 άρθρων στον τομέα της Κοινωνιολογίας της Θρησκείας. Υπήρξε ο βασικός συγγραφέας της Εγκυκλοπαίδειας των Θρησκειών στην Ιταλία (Enciclopedia delle religioni in Italia).