Ο πόλεμος του Πούτιν στην Ουκρανία ωθεί τα πρώην σοβιετικά κράτη προς νέες συμμαχίες
Από το capital.gr
Ο Ρώσος πρόεδρος Βλαντίμιρ Πούτιν εισέβαλε στην Ουκρανία εν μέρει για να επιβεβαιώσει μια για πάντα την περιφερειακή κυριαρχία της Ρωσίας. Σχεδόν ένα χρόνο μετά, ο Ρώσος πρόεδρος έχει επιτύχει το αντίθετο και όχι μόνο στο Κίεβο.
Όπως σημειώνει το πρακτορείο Bloomberg, αξιωματούχοι από πρώην σοβιετικά κράτη στην κεντρική Ασία και τον Καύκασο λένε ότι ο πόλεμος ώθησε τις κυβερνήσεις τους να αναζητήσουν τρόπους για να μειώσουν την εξάρτηση από τη Μόσχα, στρεφόμενες σε αντίπαλες δυνάμεις, όπως η Τουρκία, η Ευρωπαϊκή Ένωση και χώρες της Μέσης Ανατολής. Όλοι μίλησαν υπό τον όρο της ανωνυμίας για να αποφευχθούν τριβές με το Κρεμλίνο
Νυν και πρώην Ρώσοι αξιωματούχοι, που επίσης μίλησαν υπό τον όρο της ανωνυμίας, δήλωσαν ότι η Μόσχα αντιδρά νευρικά, ακόμη και σκληρά, καθώς το Κρεμλίνο γίνεται λιγότερο σίγουρο για την ικανότητά του να ασκεί επιρροή στην ίδια του την αυλή.
Η Ρωσία ήταν για δεκαετίες “ένας φύλακας της πύλης στη βόρεια Ευρασία, όπου δεν μπορούσαν να συμβούν πολλά πράγματα αν δεν άρεσε αυτό στο Κρεμλίνο”, δήλωσε η Ekaterina Schulmann, μια Ρωσίδα πολιτική επιστήμονας που τώρα εδρεύει στο Βερολίνο. “Τώρα αυτό φαίνεται να αλλάζει” με τη Ρωσία να είναι απίθανο να βγει ισχυρότερη από τον πόλεμο στην Ουκρανία, και “αυτό καθιστά το να υπαγορεύει κανείς τη θέλησή του στους γείτονες τουλάχιστον προβληματικό”.
Ενώ η αποτυχία ενός βασικού πολεμικού στόχου του Κρεμλίνου είναι πιο σαφής στην Ουκρανία και τη Μολδαβία, η οποία υπέβαλε αίτηση για ένταξη στην ΕΕ και απέκτησε καθεστώς υποψήφιας χώρας μετά το ξέσπασμα του πολέμου, η εισβολή ανάγκασε ακόμη και παραδοσιακούς φίλους όπως το Καζακστάν και η Αρμενία να οικοδομήσουν ενεργά δεσμούς με δυνάμεις που η Μόσχα προσπαθούσε επί μακρόν να κρατήσει σε απόσταση στην περιοχή. Το γεγονός αυτό επέτρεψε ιδίως στην Τουρκία να “μπει στο παιχνίδι”.
Ανακοινώνοντας την εισβολή του στις 24 Φεβρουαρίου, ο Πούτιν ανέφερε τότε το Καζακστάν ως πρότυπο για το είδος της σχέσης που ήθελε να έχει η Ρωσία με τα πρώην σοβιετικά κράτη. Μόλις τον προηγούμενο μήνα είχε στείλει στρατεύματα για να βοηθήσει τον πρόεδρο Κασίμ Τζομάρτ Τοκάγιεφ να καταπνίξει τις ταραχές.
Ωστόσο, ο Τοκάγιεφ διαφωνεί έκτοτε ανοιχτά με την αιτιολόγηση του Πούτιν για τον πόλεμο, ενώ επέτρεψε σε εκατοντάδες χιλιάδες Ρώσους να διαφύγουν στον μεγαλύτερο εξαγωγέα πετρελαίου της κεντρικής Ασίας, αφού η Ρωσία ανακοίνωσε την επιστράτευση τον Σεπτέμβριο. Η Schulmann, η οποία χαρακτηρίστηκε “ξένος πράκτορας” από το Κρεμλίνο λίγες ημέρες αφότου έφυγε από τη Ρωσία τον Απρίλιο, έγινε δεκτή στο Καζακστάν αυτόν τον μήνα από τον επικεφαλής της Γερουσίας, τον δεύτερο υψηλότερο αξιωματούχο της χώρας, και της προσφέρθηκε μια θέση καθηγήτριας σε πανεπιστήμιο.
“Η Ρωσία γίνεται όλο και πιο τοξική”, δήλωσε ο Beibit Apsenbetov, πρώην μέλος του διοικητικού συμβουλίου της μεγαλύτερης τράπεζας του Καζακστάν, της Kazkommertsbank JSC. “Τι να κάνεις όταν ο γείτονάς σου είναι μεθύστακας και τραμπούκος και δεν μπορείς να μετακομίσεις;”
Η Ρωσία φάνηκε να δείχνει τη δυσαρέσκειά της προς το Καζακστάν διακόπτοντας επανειλημμένα τις ροές μέσω του αγωγού 1.500 χιλιομέτρων της Κοινοπραξίας της Κασπίας (CPC), επικαλούμενη τεχνικά ή ρυθμιστικά ζητήματα. Ο αγωγός μέσω του οποίου το Καζακστάν στέλνει περίπου το 80% των εξαγωγών πετρελαίου του διασχίζει τη Ρωσία με προορισμό το λιμάνι του Νοβοροσίσκ στη Μαύρη Θάλασσα.
Τον Νοέμβριο, το Καζακστάν ανέφερε ότι θα αυξήσει τις εξαγωγές πετρελαίου μέσω της Κασπίας Θάλασσας κατά 1,5 εκατ. τόνους, διοχετεύοντας πετρέλαιο στον αγωγό Μπακού-Τζεϊχάν, ο οποίος διέρχεται από το Αζερμπαϊτζάν προς τις μεσογειακές ακτές της Τουρκίας. Ο Τοκάγιεφ δήλωσε ότι οι ροές κατά μήκος της οδού αυτής, η οποία παρακάμπτει τη Ρωσία, θα μπορούσαν τελικά να αυξηθούν σε 20 εκατ. τόνους. Το Καζακστάν έστειλε περισσότερους από 50 εκατ. τόνους μέσω του CPC το 2021.
Η οδός αυτή προστίθεται στην οδό για τα σιδηροδρομικά φορτία Κίνας-Ευρώπης, ο οποίος διέρχεται μέσω του Καζακστάν, του Αζερμπαϊτζάν, της Γεωργίας και της Τουρκίας, και έχει σημειώσει απότομη αύξηση της ζήτησης. Ο πόλεμος έχει μειώσει την κυκλοφορία στη λιγότερο περίπλοκη κινεζική σιδηροδρομική σύνδεση με την Ευρώπη, μέσω της Ρωσίας και της Λευκορωσίας.
Κατά το περασμένο έτος, ο Τοκάγιεφ ενθάρρυνε επίσης τους αμυντικούς δεσμούς με τον πρόεδρο της Τουρκίας Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν και ταξίδεψε στη Σαουδική Αραβία, το Κατάρ και τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα για να ενισχύσει την εμπορική και επενδυτική συνεργασία.
Το γειτονικό Ουζμπεκιστάν, το οποίο εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από το εμπόριο με τη Ρωσία, επεδίωκε να ανοίξει τις πόρτες του ακόμη και πριν από τον πόλεμο. Τον Ιούλιο υπέγραψε συμφωνία ενισχυμένης εταιρικής σχέσης και συνεργασίας με την ΕΕ. Τον Δεκέμβριο, μετά τη δεύτερη συνάντηση ενός νέου διαλόγου στρατηγικής εταιρικής σχέσης με τις ΗΠΑ, μια κοινή δήλωση χαιρέτισε την “προθυμία του έθνους να δημιουργήσει νέες εμπορικές οδούς και να διαφοροποιήσει τις αγορές εισαγωγών και εξαγωγών”.
Σίγουρα, η Ρωσία παραμένει μια ισχυρή δύναμη στην περιοχή. Με τις διεθνείς κυρώσεις ως απάντηση στον πόλεμο που μπλοκάρουν τις εμπορικές οδούς της Ρωσίας προς τα δυτικά, οι πρώην σοβιετικοί γείτονες της Μόσχας έχουν γίνει ακόμη πιο σημαντικοί για αυτήν για το εμπόριο. Οι εξαγωγές προς τη Ρωσία από άλλα μέλη της Ευρασιατικής Οικονομικής Ένωσης υπό την ηγεσία της Μόσχας – Λευκορωσία, Καζακστάν, Αρμενία και Κιργιστάν – έχουν εκτοξευθεί, καθώς τα αγαθά ανακατευθύνονται από την Ευρώπη. Οι τουρκικές εξαγωγές προς τη Ρωσία έχουν επίσης αυξηθεί.
Το Καζακστάν και το Ουζμπεκιστάν κάνουν ό,τι μπορούν για να διαφοροποιήσουν τις σχέσεις τους όσο η Μόσχα είναι απασχολημένη με την Ουκρανία, αλλά “δεν μπορείς να αλλάξεις τη γεωγραφία, υπάρχουν βαθιές σχέσεις και μακρά σύνορα”, δήλωσε η Annette Bohr, συνεργάτης στο Πρόγραμμα για τη Ρωσία και την Ευρασία στο Chatham House, ένα βρετανικό think tank.
Παρ’ όλα αυτά, ο πόλεμος και οι κυρώσεις που ακολούθησαν έχουν αναδείξει τους κινδύνους της υπερβολικής εξάρτησης από τη Μόσχα, και πουθενά δεν έχει γίνει αυτό πιο σαφές από ό,τι στην Αρμενία, τον στενό σύμμαχο του Κρεμλίνου στον Καύκασο και την έδρα της μοναδικής στρατιωτικής βάσης του εκεί.
Η απογοήτευση είναι μεγάλη στην Αρμενία για την απροθυμία ή την ανικανότητα της Ρωσίας να παρέμβει στη μακροχρόνια εδαφική σύγκρουση με το γειτονικό Αζερμπαϊτζάν, το οποίο απολαμβάνει ισχυρή αμυντική υποστήριξη από την Τουρκία. Οι αξιωματούχοι εκνευρίζονται για τον επί επτά εβδομάδες de facto αποκλεισμό από το Αζερμπαϊτζάν του διαδρόμου Lachin, μιας ζωτικής σημασίας οδικής σύνδεσης για τους Αρμένιους που ζουν στην αμφισβητούμενη περιοχή του Ναγκόρνο-Καραμπάχ, ενώ τα ρωσικά ειρηνευτικά στρατεύματα στην περιοχή παρακολουθούν.
“Το Αζερμπαϊτζάν εκμεταλλεύεται την κατάσταση στην Ουκρανία”, δήλωσε ο Σεργκέι Γκαζαριάν, υπουργός Εξωτερικών της μη αναγνωρισμένης κυβέρνησης του Ναγκόρνο-Καραμπάχ.
Τρεις φορές αυτόν τον μήνα, εθνικιστές έχουν οργανώσει διαδηλώσεις έξω από τη ρωσική στρατιωτική βάση στο Gyumri, κρατώντας πανό με συνθήματα όπως “Οι ρωσικές δυνάμεις κατοχής έξω από την Αρμενία”. Οι διαδηλώσεις κατά του παραδοσιακού συμμάχου και προστάτη της χώρας ήταν μικρές, αλλά πρωτοφανείς.
Ο Αρμένιος πρωθυπουργός Νικολ Πασινιάν ανακοίνωσε αυτόν τον μήνα ότι η Αρμενία δεν θα φιλοξενήσει τις προγραμματισμένες στρατιωτικές ασκήσεις του Οργανισμού του Συμφώνου Συλλογικής Ασφάλειας, μιας εναλλακτικής λύσης του ΝΑΤΟ υπό την ηγεσία της Ρωσίας, αφού η συμμαχία απέτυχε να ανταποκριθεί στις εκκλήσεις της Αρμενίας για βοήθεια μετά τις συγκρούσεις με το Αζερμπαϊτζάν πέρυσι.
Η ΕΕ ανακοίνωσε στις 23 Ιανουαρίου ότι θα στείλει μια διετή μη στρατιωτική αποστολή παρακολούθησης για την περιπολία των συνόρων, ανταποκρινόμενη στο αίτημα της Αρμενίας, με τον ύπατ εκπρόσωπο της ΕΕ για θέματα Εξωτερικής Πολιτικής και Ασφάλειας Ζοζέπ Μπορέλ να το αποκαλεί αυτό “νέα φάση” της εμπλοκής της στον Καύκασο.
Το υπουργείο Εξωτερικών της Ρωσίας καταδίκασε την αποστολή την Πέμπτη μέσω ανακοίνωσής του, στην οποία αποκάλεσε την ΕΕ “παράρτημα των ΗΠΑ και του ΝΑΤΟ” και προειδοποίησε ότι η εμπλοκή της στην περιοχή “μπορεί να φέρει μόνο γεωπολιτική αντιπαράθεση”.
Το Αζερμπαϊτζάν, επίσης, έχει έρθει πιο κοντά στην ΕΕ, υπογράφοντας τον Ιούλιο συμφωνία για τον διπλασιασμό των εξαγωγών φυσικού αερίου προς το μπλοκ έως το 2027, καθώς οι Βρυξέλλες επιδιώκουν να αντικαταστήσουν τα ρωσικά ορυκτά καύσιμα ως απάντηση στον πόλεμο στην Ουκρανία. Τον περασμένο μήνα, η ΕΕ ανέφερε ότι θα βοηθήσει επίσης στη χρηματοδότηση ενός απευθείας καλωδίου μεταφοράς ηλεκτρικής ενέργειας από το Αζερμπαϊτζάν και τη γειτονική Γεωργία προς τα κράτη μέλη της ΕΕ, μέσω της Μαύρης Θάλασσας, με τη δυνατότητα να συνδέσει αργότερα την Ουκρανία και τη Μολδαβία.
Αλλά μέχρι στιγμής η Τουρκία έχει επωφεληθεί περισσότερο από τη ρωσική διστακτικότητα. Με την Αρμενία να μην είναι πλέον εξασφαλισμένη από τη ρωσική προστασία, ο Πασινιάν και ο Ερντογάν πραγματοποίησαν τον Οκτώβριο τις πρώτες συνομιλίες μεταξύ των ηγετών των δύο χωρών τους σε εδώ και 13 χρόνια, εν μέσω μιας προσπάθειας για την εγκαθίδρυση διπλωματικών σχέσεων και το άνοιγμα των συνόρων τους.
“Ο Πούτιν έχει χάσει το μονοπώλιό του στην περιοχή του Καυκάσου”, δήλωσε ο Grigory Shvedov, επικεφαλής της ερευνητικής υπηρεσίας Caucasian Knot με έδρα τη Μόσχα. “Τώρα ο Ερντογάν είναι ο κύριος πρωταγωνιστής στο παιχνίδι”.
