Ο μύθος των «αμερικανικών πραξικοπημάτων» στην Ουκρανία (2): Τι συνέβη το 2014
Tου Massimo Introvigne*
Η Πορτοκαλί Επανάσταση, την οποία συζήτησα στο προηγούμενο άρθρο μου, δεν αποτέλεσε το τέλος της πολιτικής καριέρας του Βίκτορ Γιανουκόβιτς, του πολιτικού του οποίου η προεδρική εκλογή ακυρώθηκε από το Ανώτατο Δικαστήριο για εκλογική νοθεία το 2004. Παρά το γεγονός ότι αμέσως μετά την ήττα του τον Δεκέμβριο του 2004 ο Γιανουκόβιτς υπέγραψε το 2005 συμφωνία συνεργασίας με το κόμμα του Πούτιν «Ενωμένη Ρωσία», τα επόμενα χρόνια επανατοποθετήθηκε ως μετριοπαθής που επιθυμούσε να διατηρήσει καλές σχέσεις τόσο με τη Ρωσία όσο και με τη Δύση.
Όπως οριστικά αποδεικνύουν έγγραφα που ήρθαν στο φως κατά την αμερικανική δίκη του λομπίστα και κάποτε επικεφαλής της προεδρικής εκστρατείας του Τραμπ, Πολ Μάναφορτ, ο Γιανουκόβιτς βοηθήθηκε στο να επανεφεύρει τον εαυτό του από Αμερικανούς συμβούλους και λομπίστες, Δημοκρατικούς και Ρεπουμπλικάνους. Ο Γιανουκόβιτς έθεσε ξανά υποψηφιότητα για την Προεδρεία το 2010 με μια πλατφόρμα που περιλάμβανε το αίτημα της Ουκρανίας για ένταξη στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Νίκησε στις εκλογές κερδίζοντας στον δεύτερο γύρο το 48,95% των ψήφων έναντι του 45,47% της αντιπάλου του, Γιούλιας Τιμοσένκο.
Παρόλο που προβλήθηκαν κάποιοι ισχυρισμοί περί εκλογικής απάτης από την Τιμοσένκο, οι διεθνείς οργανισμοί που είχαν στείλει παρατηρητές, συμπεριλαμβανομένων του ΟΑΣΕ και της Ευρωπαϊκής Ένωσης, πιστοποίησαν τις εκλογές του 2010 ως έγκυρες. Ο Γιανουκόβιτς ήταν ο νόμιμα εκλεγμένος Πρόεδρος της Ουκρανίας.
Ωστόσο, μετά την εκλογή του, ο Γιανουκόβιτς σημείωσε μικρή πρόοδο στις διαπραγματεύσεις για την ένταξη στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Απεναντίας, η κυβέρνησή του γινόταν όλο και πιο αυταρχική. Αντίπαλοί του, συμπεριλαμβανομένης της Τιμοσένκο το 2011, συνελήφθησαν ύστερα από καταγγελίες για διαφθορά, τις οποίες πολλοί θεώρησαν ως κατασκευασμένες.
Στις 21 Νοεμβρίου του 2013, ο Γιανουκόβιτς ανακοίνωσε αιφνιδιαστικά ότι δεν θα υπέγραφε τη Συμφωνία Ένταξης στην Ευρωπαϊκή Ένωση που είχε συμφωνηθεί και ότι προτιμούσε να συνάψει συνθήκη οικονομικής συνεργασίας με τη Ρωσία. Αυτό ήταν μια πλήρης μεταστροφή σε σχέση με το πρόγραμμα για οποίο είχε εκλεγεί. Ωστόσο, το ζήτημα της Ευρωπαϊκής Ένωσης δεν ήταν ο μόνος λόγος που οδήγησε τους φοιτητές στην πλατεία Μαϊντάν του Κιέβου την ίδια μέρα, στις 21 Νοεμβρίου, προκειμένου να διαμαρτυρηθούν. Η ευρωπαϊκή μετατόπιση υπήρξε το αποκορύφωμα χρόνων κατασταλτικών πολιτικών και κατηγοριών για μαζική κυβερνητική διαφθορά.
Μια από τις τοποθετήσεις του Γιανουκόβιτς που εξόργισε πολλούς Ουκρανούς ήταν η άρνηση του Holodomor, ενός κεντρικού κεφαλαίου της ουκρανικής ιστορικής μνήμης. Το 1932–33, ο Στάλιν μεθόδευσε έναν τεχνητό λιμό σε μια μεγάλη περιοχή της Ουκρανίας, με στρατεύματα να εμποδίζουν την μετακίνηση των Ουκρανών. Στο μυαλό του Στάλιν, ο λιμός επρόκειτο να εξολοθρεύσει τους Ουκρανούς μικρογαιοκτήμονες, τη ραχοκοκαλιά της αντισοβιετικής αντιπολίτευσης. Το Holodomor, το ουκρανικό ολοκαύτωμα δια λιμού, σκότωσε τουλάχιστον 3,5 εκατομμύρια Ουκρανούς και πλέον αναγνωρίζεται ευρέως, αν όχι ομοφώνως, ως γενοκτονία.
Στη Ρωσία του Πούτιν, δεν είναι παραδεκτό ότι ο Στάλιν υπήρξε ο υπεύθυνος για το Holodomor, και το συμβάν δικαιολογείται ως φυσικός λιμός. Ο Γιανουκόβιτς προσπάθησε να καταπνίξει τις τελετές μνήμης για το Χολοντόμορ στην Ουκρανία και δήλωσε ότι «είναι άδικο να κατηγορούμε έναν από τους γείτονές μας [τη Ρωσία] για αυτό».
Όταν ο Καναδός Πρωθυπουργός Stephen Harper κατά την επίσκεψή του στην Ουκρανία πήγε να αποτίσει φόρο τιμής στα θύματα του Holodomor, εκ των οποίων πολλά ήταν πρόγονοι Ουκρανοκαναδών, στο μνημείο της γενοκτονίας στο Κίεβο, ο Γιανουκόβιτς αρνήθηκε να παρευρεθεί και είπε στον Harper ότι δεν είχε συντελεστεί καμία γενοκτονία. Όπως έχουν σημειώσει ορισμένοι μελετητές, πολλοί μη Ουκρανοί δεν μπόρεσαν να κατανοήσουν την τεράστια σημασία του ισχυρισμού του Γιανουκόβιτς. Ήταν σαν ένας πρόεδρος του Ισραήλ να αρνείτο δημοσίως το Ολοκαύτωμα.
Αυτό που ξεκίνησε στην πλατεία Μαϊντάν ως μια μικρή και ειρηνική διαμαρτυρία, κυρίως από πανεπιστημιακούς φοιτητές, κλιμακώθηκε σε βίαια επεισόδια και σε μια επανάσταση η οποία ονομάστηκε Euromaidan ή Επανάσταση της Αξιοπρέπειας. Αυτό που άλλαξε την πορεία των γεγονότων ήταν η βάναυση καταστολή των φοιτητών από την αστυνομία στις 29 Νοεμβρίου. Δεκάδες φοιτητές ξυλοκοπήθηκαν άγρια. Πολλοί από αυτούς που κατέβηκαν στην πλατεία Μαϊντάν μετά τις 29 Νοεμβρίου πιθανότατα δεν θα είχαν βγει για να διαμαρτυρηθούν για την Ευρωπαϊκή Ένωση, όμως βγήκαν στους δρόμους για να καταγγείλουν την αστυνομική βία, την οποία θεώρησαν ως απόδειξη της αυταρχικής εκτροπής της κυβέρνησης Γιανουκόβιτς.
Ο αριθμός των διαδηλωτών στο Κίεβο, αρχικά μερικές χιλιάδες, αυξήθηκε στις 400.000 σύμφωνα με τις πιο συντηρητικές εκτιμήσεις ή στις 800.000 σύμφωνα με τις πιο γενναιόδωρες. Μια από τις διαφορές με το Μαϊντάν του 2004 ήταν ότι «τοπικά Μαϊντάν» ξέσπασαν επίσης στο Λβιβ και σε άλλες πόλεις, καθιστώντας το κίνημα που απαιτούσε την παραίτηση του Γιανουκόβιτς πανεθνικό. Και μια από τις ομοιότητες με το 2014 ήταν οι διαδηλώσεις υπέρ του Γιανουκόβιτς στο Ντονμπάς και στην Κριμαία, οι οποίες αυτή τη φορά έγιναν υπό το όνομα «Ρωσική Άνοιξη».
Εκείνο που επίσης κλιμακώθηκε εντός και πέριξ της πλατείας Μαϊντάν ήταν η βία. Μέχρι το τέλος των διαδηλώσεων, υπήρξαν 108 θύματα μεταξύ των διαδηλωτών και 13 μεταξύ των σωμάτων ασφαλείας. Τα περισσότερα από τα θύματα φονεύτηκαν από ελεύθερους σκοπευτές.
Ποιοι ήταν αυτοί οι ελεύθεροι σκοπευτές; Αρκετές προσωπικότητες της Ουκρανίας κατηγόρησαν Ρώσους πράκτορες. Η επικρατούσα θεωρία, την οποία συμμερίζονται οι περισσότεροι μελετητές που έγραψαν για το Euromaidan, είναι ότι οι ελεύθεροι σκοπευτές ήταν μέλη των Ουκρανικών Υπηρεσιών Ασφαλείας (SBU) και είχαν σταλεί από τον Γιανουκόβιτς. Τα ρωσικά και φιλορωσικά μέσα ενημέρωσης διέδωσαν, και διατηρούν μέχρι σήμερα, την θεωρία ότι οι ελεύθεροι σκοπευτές ήταν στην πραγματικότητα μέρος του κινήματος διαμαρτυρίας και ότι η αντιπολίτευση τους είχε ζητήσει να σκοτώσουν μερικούς διαδηλωτές για να αναγκάσουν τον Γιανουκόβιτς σε παραίτηση.
Η κύρια «απόδειξη» υπέρ αυτής της θεωρίας που παρέσχε το ρωσικό στρατόπεδο είναι ένα τηλεφώνημα που διέρρευσε μεταξύ της επικεφαλής των εξωτερικών υποθέσεων της Ε.Ε. Catherine Ashton και του υπουργού Εξωτερικών της Εσθονίας Urmas Paet που εμφανίστηκε στο YouTube και διαδόθηκε μέσω διαδικτύου από το ρωσικό προπαγανδιστικό όργανο «Russia Today». Ο Paet είπε στην Ashton ότι κατά τη διάρκεια μιας επίσκεψής του στο Κίεβο, μια γιατρός που ονομαζόταν Όλγα, η οποία ταυτοποιήθηκε από το «Russia Today» ως η δημοφιλής «γιατρός του Μαϊντάν» Olga Bohomolets, του είχε πει ότι διαδηλωτές και αστυνομικοί είχαν σκοτωθεί από τις ίδιες σφαίρες, υπονοώντας ότι ο συνασπισμός κατά του Γιανουκόβιτς βρισκόταν πίσω από τους ελεύθερους σκοπευτές.
Ο Paet επιβεβαίωσε στα μέσα ενημέρωσης ότι η συνομιλία ήταν πραγματική, όμως είπε ότι εξέφραζε «ανησυχίες» και ότι δεν κατέληγε σε συμπεράσματα. Και το κυριότερο, η Bohomolets είπε ότι είχε περιθάλψει μόνο διαδηλωτές και ότι ο Paet είχε παρερμηνεύσει αυτά που του είχε πει. Λίγοι από αυτούς που αναπαράγουν την ιστορία του Paet και της Bohomolets έχουν αναλογισθεί πως ακόμα και αν το γεγονός ότι οι ίδιες σφαίρες σκότωσαν αστυνομικούς και διαδηλωτές είναι αληθινό, δεν αποδεικνύει ότι οι ελεύθεροι σκοπευτές έδρασαν κατά του Γιανουκόβιτς. Ρώσοι πράκτορες μπορεί να είχαν εντολές να δημιουργήσουν χάος.
Ένα άλλο επίμαχο ζήτημα έχει να κάνει με τον ρόλο της Ακροδεξιάς στο Euromaidan. Έχω συζητήσει αυτό το θέμα σε σειρά άρθρων για τον Νεοναζισμό στην Ουκρανία, στα οποία θα παρακαλούσα τους αναγνώστες μου να ανατρέξουν. Εν ολίγοις, υπήρχαν ακροδεξιοί εξτρεμιστές και ακόμη και μερικοί νεοναζιστές μεταξύ των διαδηλωτών του Euromaidan, αλλά ήταν μερικές χιλιάδες σε ένα πανεθνικό κίνημα, στο οποίο τουλάχιστον ένα εκατομμύριο άνθρωποι βγήκαν στους δρόμους.
Το Euromaidan τελείωσε όταν ο Γιανουκόβιτς συνειδητοποίησε ότι το Κοινοβούλιο επρόκειτο να κινήσει διαδικασίες εναντίον του. Την 21 Φεβρουαρίου 2014, υπέγραψε συμφωνία με τους ηγέτες της αντιπολίτευσης με τη μεσολάβηση της Ευρωπαϊκής Ένωσης που καλούσε σε νέες προεδρικές εκλογές εντός του 2014 και στον σχηματισμό μεταβατικής κυβέρνησης που θα οδηγούσε σε αυτές. Ωστόσο, τη νύχτα μεταξύ 21 και 22 Φεβρουαρίου, ο Γιανουκόβιτς διέφυγε στο Χάρκοβο και στη συνέχεια στη Ρωσία.
Αργότερα ισχυρίστηκε ότι απλώς πήγε εκεί για «επίσκεψη», αλλά ο ισχυρισμός του μόνο αξιόπιστος δεν μπορεί να θεωρηθεί, δεδομένου ότι κατέστρεψε χιλιάδες προσωπικά έγγραφα και οι βασικοί συνεργάτες του διέφυγαν μαζί του. Ο ισχυρισμός ότι ο Γιανουκόβιτς αναγκάστηκε να εγκαταλείψει το Κίεβο επειδή οι διαδηλωτές είχαν εισβάλει στο προεδρικό του γραφείο και την κατοικία του είναι επίσης ψευδής. Ο ίδιος ο Βλαντιμίρ Πούτιν δήλωσε σε συνέντευξη Τύπου ότι αυτά τα γεγονότα συνέβησαν «αφού» ο Γιανουκόβιτς είχε εγκαταλείψει το Κίεβο για να μεταβεί στο Χάρκοβο (από όπου πήγε στη Ρωσία).
Στις 22 Φεβρουαρίου, το Ουκρανικό Κοινοβούλιο ψήφισε με 73% πλειοψηφία, στην οποία συμπεριλαμβάνονταν μέλη του κόμματος του ίδιου Γιανουκόβιτς, την «απομάκρυνσή» του από την προεδρία. Αυτό ο Πούτιν το χαρακτήρισε ως «πραξικόπημα» που ενορχηστρώθηκε από τις Ηνωμένες Πολιτείες. Όπως θα δούμε στο επόμενο άρθρο αυτής της σειράς, αυτό δεν ήταν παρά προπαγάνδα.
*Ο Massimo Introvigne (γεννηθείς στις 14 Ιουνίου 1955 στη Ρώμη) είναι Ιταλός κοινωνιολόγος των θρησκειών. Είναι ο ιδρυτής και διευθύνων σύμβουλος του Κέντρου Μελετών για τις Νέες Θρησκείες (CESNUR), ενός διεθνούς δικτύου μελετητών που μελετούν τα νέα θρησκευτικά κινήματα. Ο Introvigne είναι συγγραφέας περίπου 70 βιβλίων και περισσότερων από 100 άρθρων στον τομέα της Κοινωνιολογίας της Θρησκείας. Υπήρξε ο βασικός συγγραφέας της Εγκυκλοπαίδειας των Θρησκειών στην Ιταλία (Enciclopedia delle religioni in Italia).
